$$ \newcommand{\pv}{\mbox{p.v.}} \newcommand{\nm}{\noalign{\smallskip}} %\newcommand{\qed}{ $\Box$} \newcommand{\ds}{\displaystyle} %\newcommand{\pf}{\noindent {\sl Proof}. \ } \newcommand{\p}{\partial} \newcommand{\pd}[2]{\frac {\p #1}{\p #2}} \newcommand{\eqnref}[1]{(\ref {#1})} \newcommand{\Abb}{\mathbb{A}} \newcommand{\Cbb}{\mathbb{C}} \newcommand{\Hbb}{\mathbb{H}} \newcommand{\Ibb}{\mathbb{I}} \newcommand{\Nbb}{\mathbb{N}} \newcommand{\Kbb}{\mathbb{K}} \newcommand{\Rbb}{\mathbb{R}} \newcommand{\Sbb}{\mathbb{S}} \renewcommand{\div}{\mbox{div}\,} \newcommand{\la}{\langle} \newcommand{\ra}{\rangle} \newcommand{\Acal}{\mathcal{A}} \newcommand{\Bcal}{\mathcal{B}} \newcommand{\Ccal}{\mathcal{C}} \newcommand{\Ecal}{\mathcal{E}} \newcommand{\Fcal}{\mathcal{F}} \newcommand{\Hcal}{\mathcal{H}} \newcommand{\Lcal}{\mathcal{L}} \newcommand{\Kcal}{\mathcal{K}} \newcommand{\Ncal}{\mathcal{N}} \newcommand{\Dcal}{\mathcal{D}} \newcommand{\Pcal}{\mathcal{P}} \newcommand{\Qcal}{\mathcal{Q}} \newcommand{\Rcal}{\mathcal{R}} \newcommand{\Scal}{\mathcal{S}} \newcommand{\Tcal}{\mathcal{T}} %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % define bold face %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% \def\Ba{{\bf a}} \def\Bb{{\bf b}} \def\Bc{{\bf c}} \def\Bd{{\bf d}} \def\Be{{\bf e}} \def\Bf{{\bf f}} \def\Bg{{\bf g}} \def\Bh{{\bf h}} \def\Bi{{\bf i}} \def\Bj{{\bf j}} \def\Bk{{\bf k}} \def\Bl{{\bf l}} \def\Bm{{\bf m}} \def\Bn{{\bf n}} \def\Bo{{\bf o}} \def\Bp{{\bf p}} \def\Bq{{\bf q}} \def\Br{{\bf r}} \def\Bs{{\bf s}} \def\Bt{{\bf t}} \def\Bu{{\bf u}} \def\Bv{{\bf v}} \def\Bw{{\bf w}} \def\Bx{{\bf x}} \def\By{{\bf y}} \def\Bz{{\bf z}} \def\BA{{\bf A}} \def\BB{{\bf B}} \def\BC{{\bf C}} \def\BD{{\bf D}} \def\BE{{\bf E}} \def\BF{{\bf F}} \def\BG{{\bf G}} \def\BH{{\bf H}} \def\BI{{\bf I}} \def\BJ{{\bf J}} \def\BK{{\bf K}} \def\BL{{\bf L}} \def\BM{{\bf M}} \def\BN{{\bf N}} \def\BO{{\bf O}} \def\BP{{\bf P}} \def\BQ{{\bf Q}} \def\BR{{\bf R}} \def\BS{{\bf S}} \def\BT{{\bf T}} \def\BU{{\bf U}} \def\BV{{\bf V}} \def\BW{{\bf W}} \def\BX{{\bf X}} \def\BY{{\bf Y}} \def\BZ{{\bf Z}} %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% % Abbreviate definitions of greek symbols %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% \newcommand{\Ga}{\alpha} \newcommand{\Gb}{\beta} \newcommand{\Gd}{\delta} \newcommand{\Ge}{\epsilon} \newcommand{\Gve}{\varepsilon} \newcommand{\Gf}{\Gvf} \newcommand{\Gvf}{\varphi} \newcommand{\Gg}{\gamma} \newcommand{\Gc}{\chi} \newcommand{\Gi}{\iota} \newcommand{\Gk}{\kappa} \newcommand{\Gvk}{\varkappa} \newcommand{\Gl}{\lambda} \newcommand{\Gn}{\eta} \newcommand{\Gm}{\mu} \newcommand{\Gv}{\nu} \newcommand{\Gp}{\pi} \newcommand{\Gt}{\theta} \newcommand{\Gvt}{\vartheta} \newcommand{\Gr}{\rho} \newcommand{\Gvr}{\varrho} \newcommand{\Gs}{\sigma} \newcommand{\Gvs}{\varsigma} \newcommand{\Gj}{\Phi^*} \newcommand{\Gu}{\upsilon} \newcommand{\Go}{\omega} \newcommand{\Gx}{\xi} \newcommand{\Gy}{\psi} \newcommand{\Gz}{\zeta} \newcommand{\GD}{\Delta} \newcommand{\GF}{\Phi} \newcommand{\GG}{\Gamma} \newcommand{\GL}{\Lambda} \newcommand{\GP}{\Pi} \newcommand{\GT}{\Theta} \newcommand{\GS}{\Sigma} \newcommand{\GU}{\Upsilon} \newcommand{\GO}{\Omega} \newcommand{\GX}{\Xi} \newcommand{\GY}{\Psi} %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% \newcommand{\BGG}{{\bf \GG}} \newcommand{\BGf}{\mbox{\boldmath $\Gf$}} \newcommand{\BGvf}{\mbox{\boldmath $\Gvf$}} \newcommand{\Bpsi}{\mbox{\boldmath $\Gy$}} \newcommand{\wBS}{\widetilde{\BS}} \newcommand{\wGl}{\widetilde{\Gl}} \newcommand{\wGm}{\widetilde{\Gm}} \newcommand{\wGv}{\widetilde{\Gv}} \newcommand{\wBU}{\widetilde{\BU}} %%%%%%%%%% \newcommand{\Jfrak}{\mathfrak{J}} %%%%%%%%%% \newcommand{\beq}{\begin{equation}} \newcommand{\eeq}{\end{equation}} %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% \def\ol{\overline} \def\bs{\backslash} \def\wt{\widetilde} \newcommand{\hatna}{\widehat{\nabla}} \DeclareMathOperator{\Ker}{Ker} \DeclareMathOperator{\divergence}{div} \DeclareMathOperator{\Real}{Re} \DeclareMathOperator{\Imag}{Im} \DeclareMathOperator{\sgn}{sgn} \DeclareMathOperator{\dist}{dist} \DeclareMathOperator{\supp}{supp} %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% $$ 線型 Kennedy モデルの \(L^2\) 安定性

線型 Kennedy モデルの \(L^2\) 安定性

pdfバージョンはこちらから 元のページに戻る

\(L>0\), \(d>0\), \(T>0\) として次の領域 \begin{align*} &\Omega \equiv \{(x,y)\in \mathbb{R}^2 \mid 0 < x < L,\ -d <y < 0\},\\ &\Gamma_1 \equiv \{(x,y)\in \mathbb{R}^2 \mid 0\le x\le L,\ y=0\},\\ &\Gamma_2 \equiv \{(x,y)\in \mathbb{R}^2 \mid 0\le x\le L,\ y=-d\}, \end{align*} を定め, 以下の初期値境界値問題を考察する: \[ \Phi(t;\cdot,y) \in C^2_\#(0,L), t\in[0,T],\ y\in[-d,0], \tag{1} \] \[ \Delta \Phi(t;x,y)=0, (x,y)\in \Omega,\ t \in (0,T), \tag{2} \] \[ \frac{\partial^2 \Phi}{\partial t^2}(t;x,y) + g \frac{\partial \Phi}{\partial y}(t;x,y) = 0, (x,y)\in \Gamma_1,\ t \in (0,T), \tag{3} \] \[ \frac{\partial \Phi}{\partial y}(t;x,y) + G \frac{\partial^2 \Phi}{\partial x^2}(t;x-\delta,y) =0, (x,y)\in \Gamma_2,\ t \in (0,T) \tag{4} \] \[ \Phi(0;x,y)=f(x,y), (x,y)\in\Omega, \tag{5} \] \[ \frac{\partial \Phi}{\partial t}(0;x,y)=h(x,y), (x,y)\in\Omega. \tag{6} \] ただし, 初期値 \(f\), \(h\) は次の整合条件を満たすものとする: \(f,h\in C^2(\overline{\Omega})\) は \(\Omega\) 上の調和関数であり, \[ f(\cdot,y), h(\cdot,y) \in C^{2}_{\#}(0,L), y\in[-d,0], \tag{7} \] \[ \frac{\partial f}{\partial y} + G \frac{\partial^2 f}{\partial x^2}(x-\delta,y) =0, (x,y)\in \Gamma_2, \tag{8} \] \[ \frac{\partial h}{\partial y} + G \frac{\partial^2 h}{\partial x^2}(x-\delta,y) =0, (x,y)\in \Gamma_2 \tag{9} \] を満たす.

(1)--(6) を \(x\) 変数について Fourier 級数展開すると, \[ \frac{\partial^2 \Phi_n}{\partial y^2}(t,y) = \mu_n^2 \Phi_n(t,y), t\in(0,T),\ y\in(-d,0), \tag{10} \] \[ \frac{\partial^2 \Phi_n}{\partial t^2}(t,y) + g \frac{\partial \Phi_n}{\partial y}(t,y)=0, t\in(0,T),\ y=0, \tag{11} \] \[ \frac{\partial \Phi_n}{\partial y}(t,y) - G\mu_n^2 e^{-i \mu_n \delta} \Phi_n(t,y)=0, t\in(0,T),\ y=-d, \tag{12} \] \[ \Phi_n(0,y) = f_n(y), y\in(-d,0), \tag{13} \] \[ \frac{\partial \Phi_n}{\partial t}(0,y) = h_n(y), y\in(-d,0) \tag{14} \] となる. ただし, \begin{align*} &X_n(x) = \frac{1}{\sqrt{L}}e^{i\mu_n x},\quad \mu_n = \frac{2n\pi}{L},\\ &\Phi_n(t,y) = \int_0^L \Phi(t;x,y)\overline{X_n(x)}\,dx,\\ &f_n(y) = \int_0^L f(x,y)\overline{X_n(x)}\,dx,\\ &h_n(y) = \int_0^L h(x,y)\overline{X_n(x)}\,dx \end{align*} とおいた. また \(f_n\), \(h_n\) の満たす整合条件は \[ \frac{d^2 f_n}{dy^2}(y)=\mu_n^2 f_n(y),\, y\in(-d,0), \tag{15} \] \[ \frac{d^2 h_n}{dy^2}(y)=\mu_n^2 h_n(y),\, y\in(-d,0), \tag{16} \] \[ \frac{d f_n}{dy}(-d) - G\mu_n^2 e^{-i \mu_n \delta} f_n(-d)=0,\tag{17} \] \[ \frac{d h_n}{dy}(-d) - G\mu_n^2 e^{-i \mu_n \delta} h_n(-d)=0 \tag{18} \] と書き下される. 初期値境界値問題 (10)--(14) について, 次の定理が証明された.

\(n\in\mathbb{Z}\) に対して \(f_n(y)\), \(h_n(y)\) が整合条件 (15)--(18) を満たす時, 次が成り立つ.

  1. \(n = 0\) の時, \(f_0(y)\), \(h_0(y)\) に対してある定数 \(F_0\), \(H_0\) が存在して, \(f_0(y) = F_0\), \(h_0(y) = H_0\) と表すことができる. また, 初期値境界値問題 (10)--(14)を満たす関数は $$ \Phi_0(t,y) = F_0 + H_0 t $$ で与えられる.
  2. \(n \neq 0\)の時, \(f_n(y)\), \(h_n(y)\) に対してある定数 \(F_n\), \(H_n\) が存在して, \(f_n(y) = F_n Y_n(y)\), \(h_n(y) = H_n Y_n(y)\) と表すことができる. また, 初期値境界値問題 (10)--(14)を満たす関数は $$ \Phi_n(t, y) = (F_n \cosh (\omega_n t) + \frac{H_n}{\omega_n} \sinh (\omega_n t)) Y_n(y) $$ で与えられる. ただし, \[ Y_n(y) = \cosh(\mu_n y)+\theta_n\sinh(\mu_n y), \tag{19} \] \[ \theta_n = \frac{\sinh(\mu_n d)+G\mu_n e^{- i \mu_n \delta}\cosh(\mu_n d)}{\cosh(\mu_n d)+G\mu_n e^{- i \mu_n \delta}\sinh(\mu_n d)}, \tag{20} \] \[ \omega_n = \sqrt{-g\mu_n \theta_n} \tag{21} \] である. なお, \(z \in \mathbb{C}\) に対して \(z\) の偏角 \(\arg z\) を \(\arg z \in (-\pi, \pi]\) と制限し, \(z\) の平方根 \(\sqrt{z}\) を $$ \sqrt{z} := |z|^{1/2} e^{i (\arg z)/2} $$ で定義する.

(1)--(6) を満たす解は, 定理1. で求めた Fourier モード解の線形結合, すなわち \[ \Phi(t; x, y) = (F_0 + H_0t) X_0(x) + \sum_{n \in \mathbb{Z}, n \neq 0} \left(F_n\cosh(\omega_n t)+\frac{H_n}{\omega_n}\sinh(\omega_n t)\right) Y_n(y) X_n(x) \tag{22} \] で表されると予想される. しかしこの無限和がどの位相で収束し, その極限が (1)--(6) を満たすかどうかを議論することは困難である.

初期値境界値問題 (1)--(6) の解 (22) の \(L^2\) 安定性を議論する. \(L^2\) 安定の定義は次のとおりである.

初期値境界値問題 (1)--(6) の解 \(\Phi(t; x, y)\) が \(L^2\) 安定であるとは, 初期値 \(f\), \(h\) およびパラメータ \(g\), \(G\), \(L\), \(d\), \(\delta\), \(m\) に依存する定数 \(C > 0\) が存在して, 任意の \(t \in [0, \infty)\) に対して $$ \| \Phi(t; \cdot, \cdot) \|_{L^2(\Omega)} \leq C $$ が成り立つことを言う.


\(\delta = 0\) の場合の \(L^2\) 安定評価

初期値境界値問題 (1)--(6) の解の \(L^2\) 安定性について, \(\delta = 0\) の場合には次の評価が成り立つ.

\(\delta = 0\) とする. また, 初期値 \(f\), \(h\) は整合条件 (7)--(9) に加えて, \[ \int_0^L h(x, y)\,dx = 0, \quad y \in [-d, 0] \] \tag{23} を満たすと仮定する. このとき, 初期値境界値問題 (1)--(6) の解 (22) に対して次が成立する: 任意の \(t \in [0, \infty)\) に対して \[ \| \Phi(t; \cdot, \cdot) \|_{L^2(\Omega)} \leq \sqrt{2} \max \{1, \tilde{\omega}_1^{-1} \} (\| f \|_{L^2(\Omega)} + \| h \|_{L^2(\Omega)}) \tag{24} \] が成り立つ. ただし, \(\tilde{\omega}_n = i^{-1} \omega_n = \sqrt{g \mu_n \theta_n}\) である.

形式的に \(Y_0(y) = 1\) とおくと, Fourier 級数展開の一意性と整合条件 (7)--(9) から $$ f(x, y) = \sum_{n \in \mathbb{Z}} F_n Y_n(y) X_n(x), \quad h = \sum_{n \in \mathbb{Z}} H_n Y_n(y) X_n(x) $$ が \(L^2(\Omega)\) の意味で成立し, 条件 (23) から \(H_0 = 0\) が従うことに注意する. この時, Parseval の等式より, 任意の \(t \in [0, \infty)\) について \begin{align*} \| \Phi(t; \cdot, \cdot) \|_{L^2(\Omega)}^2 =& \int_{-d}^0 |F_0|^2\,dy + \int_{-d}^0 \sum_{n \in \mathbb{Z}, n \neq 0} \left| \left( F_n \cos(\tilde{\omega}_n t) + \frac{H_n}{\tilde{\omega}_n} \sin(\tilde{\omega}_n t) \right) Y_n(y) \right|^2\,dy\\ \leq& 2 \max \{1, \tilde{\omega}_1^{-2} \} \int_{-d}^0 \sum_{n \in \mathbb{Z}} (|F_n|^2 + |H_n|^2) |Y_n(y)|^2\,dy\\ =& 2 \max \{1, \tilde{\omega}_1^{-2} \} (\| f \|_{L^2(\Omega)}^2 + \| h \|_{L^2(\Omega)}^2)\\ \leq& 2 \max \{1, \tilde{\omega}_1^{-2} \} (\| f \|_{L^2(\Omega)} + \| h \|_{L^2(\Omega)})^2 \end{align*} が成り立つ. ここで, \(\min \{1, \tilde{\omega}_1\} \leq \inf_{n \neq 0} |\tilde{\omega}_n|\) であることを用いた [1]. 両辺の平方根を取って, 不等式 (24) を得る.

\(\Box\)

仮定 (23) を除くと, Parseval の等式から任意の \(t \in [0, \infty)\) に対して $$ \| \Phi(t; \cdot, \cdot) \|_{L^2(\Omega)} \geq \sqrt{d} |F_0 + H_0 t| $$ が成り立ち, 初期値境界値問題 (1)--(6) の解 \(\Phi(t; x, y)\) は \(L^2\) 安定ではない. 実際には流速 \(\frac{\partial \Phi}{\partial x}(t; x, y)\) および \(\frac{\partial \Phi}{\partial y}(t; x, y)\) が意味のある量であるから, このような不安定性は問題ではない.

\(\delta = 0\) とする. このとき, 初期値境界値問題 (1)--(6) の解 (22) に対して次が成立する: 任意の \(t \in [0, \infty)\) に対して \[ \| \nabla \Phi(t; \cdot, \cdot) \|_{L^2(\Omega)} \leq \sqrt{2} \max \{1, \tilde{\omega}_1^{-1} \} (\| \nabla f \|_{L^2(\Omega)} + \| \nabla h \|_{L^2(\Omega)}) \tag{25} \] が成り立つ.

(22) に項別微分を施せば, 定理2. と同様にして系1. が証明される.

\(\Box\)

\(\delta > 0\) の場合の \(L^2\) 不安定性

\(\delta > 0\) の場合には, \(t\) について \(\Phi_n(t, y)\) が指数増大するようなモード \(n\) が存在することが知られている [2]. すなわち, 一般には初期値境界値問題 (1)--(6) の解 (22) は \(L^2\) の意味で不安定である. そもそも, \(t > 0\) を固定した時, どのような条件下で級数 (22) が \(L^2(\Omega)\) の意味で収束するかは非自明である.


謝辞

本稿の内容は森光太朗氏との討論に基づいています.

参考文献

  1. 川越 大輔, 線型 Kennedy モデルの級数解の収束.
  2. 川越 大輔, 位相遅れのある線型 Kennedy モデルの解析.
  3. Kennedy J. F., The mechanics of dunes and antidunes in erodible bed channels, J. Fluid Mech., Vol.16, pp.521--544, 1963.
  4. 森 光太朗, ポテンシャル流を用いた反砂堆現象の数理モデルとその解析, 京都大学大学院情報学研究科修士論文, 2021.